Rosjtsjyna overleed afgelopen najaar in een Russische gevangenis. Haar lichaam, inmiddels terug in Oekraïne, vertoont tekenen van marteling.
Als een van de weinige Oekraïense journalisten deed Rosjtsjyna verslag vanuit de door Rusland bezette delen van Zaporizja, de provincie waar zij in 1996 werd geboren. Dat werk was niet zonder gevaar: in maart 2022, in de eerste weken van de Russische invasie, zat Rosjtsjyna al eens in een Russische gevangenis.
‘Wij hebben geen geweten, wetten gelden niet voor ons’, zeiden de Russische inlichtingenofficieren die haar ondervroegen. ‘Als we je hier begraven, dan zal niemand je ooit terugvinden.’ Na een week kwam Rosjtsjyna plotseling vrij.
Het weerhield Rosjtsjyna er niet van om nog drie keer naar bezet gebied te reizen. De journalist wilde laten zien hoe de honderdduizenden inwoners van steden als Marioepol, Melitopol en Berdjansk gebukt gaan onder de Russische bezetting. De provincie Zaporizja is voor ongeveer tweederde in Russische handen.
Tijdens haar laatste reis, in de zomer van 2023, ging Rosjtsjyna op zoek naar detenciecentra zoals die waar zij een jaar eerder zelf had vastgezeten. Onderzoeksjournalisten van dertien internationale mediaorganisaties, geleid door het Franse Forbidden Stories, hebben Rosjtsjyna’s reis – voor zover mogelijk – gereconstrueerd.
Het is niet eenvoudig om vanuit Oekraïne naar de bezette gebieden te reizen. Rosjtsjyna trok in juli 2023 via Polen naar Letland, waar ze de Russische grens passeerde. Vervolgens moet Rosjtsjyna via Russisch grondgebied naar bezet Zaporizja zijn gereisd.
Enkele weken later reageerde Rosjtsjyna ineens niet meer op berichten van vrienden en familie. Vermoedelijk is de journalist in het stadje Enerhodar opgepakt tijdens haar zoektocht naar Russische foltercentra.
Pas in april 2024, acht maanden na haar verdwijning, volgde een eerste teken van leven. De journalist was inmiddels naar Rusland verplaatst, deelde het Russische ministerie van Defensie Rosjtsjyna’s vader mee.
Gruwelijk
In de tussenliggende maanden is Rosjtsjyna onder gruwelijke omstandigheden vastgehouden, mishandeld en gemarteld, blijkt uit de reconstructie van Forbidden Stories. Na haar arrestatie is Rosjtsjyna overgebracht naar Melitopol, door Rusland aangewezen als hoofdstad van bezet Zaporizja. Daar werd de journalist vastgehouden in een beruchte gevangenis die bekendstaat als ‘de garages’.
Iedereen in Melitopol kent wel iemand die in ‘de garages’ is gemarteld, zegt een omwonende tegen Forbidden Stories. Een voormalige celgenote van Rosjtsjyna bevestigt dat Russische cipiers ook de journalist hebben toegetakeld: Rosjtsjyna’s armen en benen zaten onder de littekens.
Eind 2023 werd Rosjtsjyna opnieuw verplaatst, ditmaal naar de Zuid-Russische stad Taganrog. Daar bevindt zich een nog beruchter detentiecentrum: Sizo-2, waar volgens Oekraïne al zeker vijftien Oekraïense krijgsgevangenen zijn doodgemarteld. Rosjtsjyna bracht er minstens negen maanden door.
Vrijgekomen Oekraïense krijgsgevangenen vertellen gruwelijke verhalen over Sizo-2, waar cipiers gevangenen stelselmatig martelen en vernederen. Gevangenen worden tot het randje van de dood gedreven, maar zelden vermoord: daarvoor zijn de gevangenen voor Rusland te waardevol als potentieel ruilmiddel.
Rosjtsjyna werd in de zomer van 2024 ernstig verzwakt opgenomen in het ziekenhuis, verklaarde een voormalige celgenote aan de Oekraïense autoriteiten. De journalist woog nog maar zo’n 30 kilogram en kon niet meer op haar benen staan. Eind augustus kreeg Volodymyr Rosjtsjyn onverwacht een telefoontje van zijn dochter. Het werd hun laatste gesprek.
Viktoria Rosjtsjyna zei tegen haar vader dat ze binnenkort zou vrijkomen bij een gevangenenruil. Die ruil kwam er niet, en in oktober kreeg Volodymyr Rosjtsjyn een bericht van het Russische leger. ‘Viktoria Vladimirovna Rosjtsjyna, geboren op 6 oktober 1996, is op 19 september overleden’, deelde het leger mee.
Lichaam spoorloos
Rusland zegt niets over de doodsoorzaak, noch over de omstandigheden van Rosjtsjyna’s overlijden. Ook haar lichaam bleef maandenlang spoorloos, totdat Oekraïense forensische onderzoekers op 25 februari 2025 een lijkzak openden die Rusland in een ruil had teruggegeven. ‘NM SPAS 757’, stond op de zak: een afkorting voor ‘anonieme man, ernstige schade aan de kransslagaders, nr. 757’.
Het lichaam in de lijkzak was echter dat van een jonge vrouw. De onderzoekers vonden een tweede kaartje, met het opschrift ‘V.V. Rosjtsjyna’. DNA-onderzoek wees uit dat het lichaam inderdaad dat van de verdwenen journalist was. Volgens de Oekraïense autoriteiten vertoonde Rosjtsjyna’s lichaam tekenen van grof geweld.
Over haar hele lichaam zaten blauwe plekken en ze had brandwonden op haar voeten, vermoedelijk het gevolg van elektrische schokken. Haar nek vertoonde sporen van verwurging. Ook ontbraken enkele organen, mogelijk hebben Russische artsen die verwijderd om de vaststelling van de doodsoorzaak te bemoeilijken.
In maart 2022, kort na haar eerste week in Russische gevangenschap, publiceerde Rosjtsjyna een verslag van haar detentie. ‘Ik vond dat ik de waarheid moest vertellen vanuit het belegerde Marioepol. Ik deed dat op eigen initiatief’, schreef Rosjtsjyna. Stoppen is geen optie, zei ze toen ze enkele maanden later een internationale prijs kreeg voor het werk. ‘Ik zie dat niet als moed, maar als mijn beroepsplicht.’
Luister hieronder naar onze podcast de Volkskrant Elke Dag. Kijk voor al onze podcasts op volkskrant.nl/podcasts.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
