Een camera met een gebarsten lens. Een verwoeste telefoon. En een microfoon besmeurd met woestijnzand. Het zijn de spullen die overbleven na de dood van de 31-jarige Musab al-Hattami, een filmmaker die zowel de Jemenitische als de Nederlandse nationaliteit had. Hij werd afgelopen zaterdag gedood, samen met vier anderen, bij een droneaanval in de Jemenitische provincie Marib. Een broer van de journalist raakte lichtgewond. Naar alle waarschijnlijkheid zat de Houthi-regering achter de dodelijke aanval.
Al-Hattami ontvluchtte zijn land in 2013 en belandde via een omweg in Nederland waar hij asiel kreeg. De voorbije jaren woonde hij in Amsterdam. Deze lente keerde hij samen met zijn vrouw voor familiebezoek terug naar Jemen.
Daarnaast wilde hij een documentaire maken over de situatie in Marib, een provincie in Midden-Jemen waar tienduizenden families verblijven die het voorbije decennium ontheemd zijn geraakt door de burgeroorlog. De Hattami-familie behoort ook tot die ontheemden. Het gezin komt oorspronkelijk uit havenstad Hodeidah, maar zag zich genoodzaakt te vluchten toen de stad belegerd werd door de fundamentalistische Houthi’s.
Oorlogsdreiging
De tragische dood van de Nederlands-Jemenitische journalist illustreert de gespannen sfeer in het land. Hoewel de frontlinies sinds drie jaar bevroren zijn, dreigt de oorlog momenteel weer op te laaien. Met name de door president Donald Trump gelanceerde bommencampagne zorgt voor enorme ontwrichting.
De recentste Amerikaanse luchtaanval, maandagochtend, trof een detentiecentrum nabij de stad Saada (Noord-Jemen) waar – een wrede speling van het lot – Afrikaanse migranten werden vastgehouden. Volgens de Houthi-autoriteiten vielen er bij dat bombardement minstens 68 doden, een aantal dat niet te verifiëren valt.
In totaal zegt het Amerikaanse leger ruim achthonderd doelen te hebben geraakt, hetgeen neerkomt op een gemiddelde van twintig per dag. Er zouden tal van hoge militaire Houthi-kopstukken bij zijn omgekomen en de nodige militaire infrastructuur zijn uitgeschakeld. Al met al hebben de bombardementen ruim 1 miljard euro gekost.
De bommencampagne is officieel bedoeld om het Houthi-regime in de hoofdstad Sana’a te verzwakken en de vrije doorvaart van schepen in de Rode Zee mogelijk te maken. De Houthi’s gijzelen sinds maanden de Rode Zee middels drone- en raketaanvallen op vrachtschepen, in de hoop op die manier een staakt-het-vuren in Gaza te bewerkstelligen.
De heikele vraag naar regime change ligt door dit alles weer op tafel. Zijn de Houthi’s werkelijk verzwakt, en zo ja, kunnen ze worden verdreven? Een coalitie van anti-Houthi-milities, betaald door grootmachten in de regio (Saoedi-Arabië, Verenigde Arabische Emiraten) zou volgens geruchten in gereedheid zijn gebracht om een offensief te beginnen, al dan niet met luchtsteun van de Amerikanen. Zo’n grondoffensief zou ‘half of eind mei’ al kunnen beginnen, zo meldde het doorgaans betrouwbare webmagazine Al Majalla. De Houthi’s op hun beurt worden gesteund door Iran en – volgens Amerikaanse inlichtingen althans – China.
Cynisch en onverschillig
Soufian Jubran is een 37-jarige tv-presentator, eveneens van Jemenitische komaf, die in Nederland met Al-Hattami bevriend raakte. De twee maakten samen de goed beluisterde podcast Arabs of Europe, waarvoor ze onder anderen de Arnhemse burgemeester Ahmed Marcouch wisten te strikken. De Houthi’s beschouwt hij als cynisch en onverschillig. ‘Ze maken geen verschil tussen journalisten en strijders.’
Een andere verklaring is er ook, namelijk dat ze Al-Hattami zagen als een bedreiging. ‘Misschien dachten ze dat hij inlichtingen verzamelde voor de Amerikanen’, aldus een betrokkene die vanwege de gevoeligheid van het thema niet met zijn naam in de krant wil. Arabische media melden dat er in Houthi-gebied recentelijk mensen zijn opgepakt die ervan verdacht werden ‘coördinaten’ te hebben doorgegeven aan de Verenigde Staten.
Zou dat de reden kunnen zijn dat Al-Hattami werd gedood – verkeerde plek, verkeerde moment? Het incident zou zijn gebeurd aan de rand van Marib-stad, aan het einde van de middag, terwijl het team bezig was met interviews. ‘Er is drie keer op ze geschoten’, zegt de vader van de journalist, Abdulhafeez, aan de telefoon. ‘En dat terwijl er daar doorgaans niet gevochten wordt. Het is er kalm.’
Jongere broer doelwit?
De journalist werd vergezeld door zijn jongere broer Suhaib die veelvuldig heeft gewerkt als videograaf voor Jaysh al-Watani, een lokale anti-Houthi-groepering. Hij zou op de zwarte lijst hebben gestaan van de Houthi’s, en twee keer eerder door hen zijn beschoten. Het is daarom niet ondenkbaar dat hij – en dus niet de Nederlander – ook ditmaal het doelwit was.
De dood van de filmmaker zou de prelude kunnen zijn van een veel grotere escalatie, maar het kan ook ‘slechts’ het zoveelste incident blijken in een bloedige reeks. Sinds het begin van de Jemenitische burgeroorlog, ruim tien jaar geleden, zijn er naar schatting twintig journalisten gedood.
Het lot van het land ligt nu deels in handen van de grootmachten in de regio, Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten. Beide landen steunen op papier de anti-Houthi-coalitie, die bestaat uit acht verschillende milities, ieder met een eigen agenda. Het onderlinge wantrouwen is groot. ‘Die verdeeldheid speelt de Houthi’s in de kaart’, zegt de onafhankelijke Jemenitische analist Mohammed al-Basha. ‘Ik acht hun kansen niet groot.’
Een andere factor zijn de onderhandelingen tussen Amerika en Iran over een eventueel nucleair akkoord. Zolang de gesprekken lopen, hebben beide partijen er vermoedelijk geen belang bij om de oorlog in Jemen verder te laten escaleren.
Afgelopen zondag is Al-Hattami begraven. Zijn vrienden en familie laten weten zijn werk voort te willen zetten. Hij had een onbegrensd geloof in de kracht van films, zeggen ze, dus die documentaire moet er alsnog komen.
Luister hieronder naar onze podcast de Volkskrant Elke Dag. Kijk voor al onze podcasts op volkskrant.nl/podcasts.
Lees ook
Geselecteerd door de redactie
